Τι είναι το χρήμα και από τι επηρεάζεται;
Στις σύγχρονες κοινωνίες, σχεδόν τα πάντα περιστρέφονται γύρω από το χρήμα. Χρησιμοποιείται για την αγορά ενός σπιτιού ή αυτοκίνητου, για την πληρωμή διδάκτρων, για ταξίδια, για υπηρεσίες υγείας και περίθαλψη κ.ά. Αλλά τι ακριβώς είναι το χρήμα και από τι επηρεάζεται;
Επικρατέστερος ορισμός είναι ο εξής:
«Το σύνολο των οικονομικών αξιών που οι άνθρωποι χρησιμοποιούν σε καθημερινή βάση για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών».
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) μας δίνει, επίσης, τους ακόλουθους ορισμούς τού όρου: «Μια αποθηκευμένη αξία, που σημαίνει ότι οι άνθρωποι μπορούν να την χρησιμοποιήσουν αργότερα, εξομαλύνοντας τις αγορές τους με την πάροδο του χρόνου» ή «μια λογιστική μονάδα, που παρέχει την κοινή βάση για τον καθορισμό των τιμών» και, τέλος, «ένα μέσο ανταλλαγής, κάτι που οι άνθρωποι μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να κινηθούν σε αγορές και πωλήσεις».
Λειτουργίες χρήματος
Σύμφωνα, λοιπόν με τα ανωτέρω οδηγούμαστε στις τρεις κύριες λειτουργίες που έχει το χρήμα:
- Μέσο αποθήκευσης αξίας για την αποταμίευση, τη διατήρηση πλούτου και για τη μεταφορά αγοραστικής δυνατότητας από το παρόν στο μέλλον.
- Μονάδα μέτρησης, αφού ως λογιστική μονάδα το χρήμα χρησιμοποιείται για την τιμολόγηση αγαθών και υπηρεσιών.
- Μέσο συναλλαγής για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών και αφορά σε οτιδήποτε γίνεται άμεσα αποδεκτό σαν πληρωμή.
Και πιο απλά: Το χρήμα διευκολύνει τις ανταλλαγές στην οικονομία.
Φύση του χρήματος
Με την πάροδο του χρόνου έχει εξελιχθεί και η φύση του χρήματος. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως μέσο συναλλαγών η ανταλλακτική αξία βασικών αγαθών (commodities) ή άλλων εμπορεύσιμων προϊόντων. Μερικά από αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί ως μέσο ανταλλαγής είναι:
- ο χρυσός
- ο χαλκός
- το ασήμι
- το αλάτι
- το σιτάρι
- οι πολύτιμοι λίθοι
- το αλκοόλ
- οι ελιές
- τα όστρακα
Στη συνέχεια, το χρήμα ήταν αμιγώς εμπορευματικό, δηλαδή ένα αντικείμενο κατασκευασμένο από κάποιο υλικό με μεγάλη αξία, όπως ένα χρυσό κέρμα και ακολούθως αντιπροσωπευτικό, δηλαδή τραπεζογραμμάτια τα οποία ανταλλάσσονταν έναντι μιας συγκεκριμένης ποσότητας χρυσού ή αργύρου.
Ωστόσο, τα σύγχρονα νομισματικά συστήματα βασίζονται κυρίως σε χρήματα αναγκαστικής κυκλοφορίας ή παραστατικό χρήμα (fiat¹ money). Πρόκειται για το χρήμα το οποίο ορίζεται ως νόμιμο και εκδίδεται από μια κεντρική τράπεζα αλλά, σε αντίθεση με το αντιπροσωπευτικό χρήμα, δεν μπορεί να μετατραπεί σε καθορισμένη ποσότητα χρυσού. Βέβαια, μόνο ένα μέρος των μετρητών βρίσκεται στην ουσία σε κυκλοφορία, δηλαδή σε φυσική μορφή και χρησιμοποιείται στις συναλλαγές.
Παρότι, το χαρτί στο οποίο τυπώνονται τα τραπεζογραμμάτια δεν έχει καμία εσωτερική αξία, εξακολουθεί να γίνεται αποδεκτό ως μέσο συναλλαγών, καθώς υπάρχει εμπιστοσύνη ότι η κεντρική τράπεζα θα διατηρεί σταθερή με την πάροδο του χρόνου την αγοραστική δύναμη του χρήματος σε σχέση με τον αριθμό τών αγαθών και των υπηρεσιών που μπορούν να αγοραστούν (Νομισματική Σταθερότητα). Στην περίπτωση που οι κεντρικές τράπεζες αποτύγχαναν, το υποχρεωτικό χρήμα δε θα γινόταν αποδεκτό ούτε ως μέσο συναλλαγής, αλλά ούτε και ως μέσο αποθήκευσης αξίας.
Πλέον, το χρήμα μπορεί να υπάρχει και σε άλλες μορφές εκτός από τη φυσική, όπως σε τραπεζικό λογαριασμό ως ηλεκτρονική καταχώρηση ή κατάθεση. Επιπλέον, το ψηφιακό ή ηλεκτρονικό χρήμα αποτελεί αποθηκευμένη νομισματική αξία, για παράδειγμα σε μια προπληρωμένη κάρτα. Έχουν μάλιστα κάνει την εμφάνισή τους νέα αποκεντρωμένα ψηφιακά νομίσματα, όπως το Bitcoin ή το Ethereum, τα οποία λειτουργούν χωρίς να ελέγχονται από μια κεντρική αρχή, όπως είναι η κεντρική τράπεζα, και νομικά δε θεωρούνται χρήμα.
Ιδιότητες και προτερήματα
Επιπρόσθετα, το «σύγχρονο» χρήμα παρουσιάζει τις εξής ιδιότητες και προτερήματα:
- Είναι το πιο διαδεδομένο και αποδεκτό ανταλλακτικό μέσο,
- Είναι εύκολα αναγνωρίσιμο,
- Επιτρέπει τις συγκρίσεις μεταξύ αγαθών ή υπηρεσιών,
- Δεν έχει καμία εσωτερική αξία,
- Έχει ανθεκτικότητα, διαιρετότητα και ομοιογένεια,
- Αποθηκεύεται και μεταφέρεται εύκολα,
- Άμεση ρευστότητα (εφόσον υπάρχει στην κατοχή μας, γίνεται χρήση οποιαδήποτε στιγμή).
Από τι επηρεάζεται;
Αρκετοί είναι όμως και οι οικονομικοί παράγοντες που επηρεάζουν την αξία του χρήματος και μερικά παραδείγματα τέτοιων παραγόντων είναι:
- τα επιτόκια
- ο πληθωρισμός
- η οικονομική ανάπτυξη
- η πολιτική σταθερότητα.
Επιτόκια
Το επιτόκια είναι ένας από τους οικονομικούς παράγοντες που επηρεάζουν έντονα την αξία του χρήματος. Όταν τα επιτόκια έχουν ανοδική πορεία, σημαίνει ότι αυξάνεται η προσφορά του χρήματος (Νομισματική Πολιτική), λόγω αυξημένης ζήτησης ή διακράτησης, που συνεπάγεται και αύξηση της συνολικής αξίας του χρήματος.
Να σημειωθεί ότι η αύξηση των επιτοκίων συνδέεται άρρηκτα με μείωση της ζήτησης, καθώς αυτά τα δύο είναι αντιστρόφως ανάλογα. Κατά συνέπεια, βέβαια, όταν τα επιτόκια πέφτουν, το χρήμα έχει αρχίσει να φαίνεται λιγότερο ελκυστικό, καθώς ταυτόχρονα ξεκινάει να αυξάνεται εκ νέου και η ζήτηση.
Πληθωρισμός
Ο πληθωρισμός είναι ένας άλλος οικονομικός παράγοντας που επηρεάζει τη διακύμανση της αξίας του χρήματος. Αναφέρεται στη γενικότερη αύξηση των τιμών (αγαθών και υπηρεσιών) στην οικονομία μιας χώρας.
Η αγοραστική αξία του χρήματος μειώνεται ανάλογα με τον πληθωρισμό (είτε εθνικό είτε εισαγόμενο). Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) η ιδανική τιμή πληθωρισμού είναι το 2%, καθώς διασφαλίζεται ελεγχόμενο επίπεδο ανάπτυξης, σε χαμηλότερο επίπεδο τίθεται σε κίνδυνο το εισόδημα και η αγοραστική αξία του χρήματος (υπερθέρμανση της οικονομίας), ενώ σε υψηλότερο οδηγεί σε μείωση της κατανάλωσης, επομένως και σε ύφεση της οικονομίας.
Οικονομική ανάπτυξη
Στον κατάλογο των οικονομικών παραγόντων προστίθεται και ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης. Ο ρυθμός ανάπτυξης μιας οικονομίας συσχετίζεται άμεσα με τη ζήτηση σε αγαθά και υπηρεσίες. Η οικονομική ανάπτυξη μπορεί να μετρηθεί εστιάζοντας στο ΑΕΠ ενός έθνους. Επομένως, αύξηση του ΑΕΠ είναι σημάδι ανάπτυξης, επιτρέπει τη μείωση της ανεργίας και τη βελτίωση του εισοδήματος, τα οποία οδηγούν σε υψηλότερες καταναλωτικές δαπάνες, άρα και σε αύξηση της αξίας του χρήματος. Ενώ στον αντίποδα, η πτώση του ΑΕΠ κοντά στο μηδέν ή χειρότερα σε τιμή με αρνητικό πρόσημο μπορεί να οδηγήσει σε ύφεση, συνεπώς και σε μείωση της αξίας του χρήματος.
Πολιτική σταθερότητα
Ένας επίσης πολύ σημαντικός οικονομικός παράγοντας που επηρεάζει την αξία του χρήματος είναι η πολιτική σταθερότητα. Η απουσία πολιτικής σταθερότητας δύναται να επηρεάσει αρνητικά την οικονομική ανάπτυξη, μεγεθύνοντας και την αβεβαιότητα για το μέλλον, σημεία που οδηγούν σε πιθανή ύφεση της οικονομία, σε μειωμένες καταθέσεις λόγω αποθησαυρισμού και φυγής κεφαλαίων και τελικά σε συνολική υποτίμηση του χρήματος.
Επίλογος
Εν κατακλείδι το χρήμα γίνεται να έχει πολλές μορφές και να χάνει ή να κερδίζει αξία. Παλαιότερα χρήμα καλούσαμε το οτιδήποτε μπορούσαμε να ανταλλάξουμε ώστε να αποκτήσουμε κάτι άλλο, στη συνέχεια το χρυσό και άλλα πολύτιμα μέταλλα, ενώ πλέον τα κέρματα και χαρτονομίσματα χωρίς καμία εσωτερική, αλλά μόνο ονομαστική και φυσικά αγοραστική αξία. Καταναλωτές, τράπεζες, χρηματιστήρια μα και κράτη στηρίζονται στο παραστατικό χρήμα για τις καθημερινές συναλλαγές και τις επενδύσεις. Δημιουργείται η σχέση αγάπης – μίσους που έχει ο άνθρωπος με το χρήμα και συνοψίζεται επιτυχώς στα λόγια του ποιητή Ogden Nash: «Σίγουρα υπάρχουν πράγματα στη ζωή που τα λεφτά δεν μπορούν να αγοράσουν, αλλά, είναι παράξενο, προσπάθησε ποτέ κανείς να τα αγοράσει χωρίς λεφτά;».
Ζόμας Ιωσήφ, MBA Finance
¹ Ο όρος προέρχεται από τη λατινική λέξη «Fiat», που σημαίνει «let it become», «let it be done», ή «it shall be», δηλαδή «ας γίνει» ή «πρέπει να είναι».
Πηγές:
1. Market Business News – MBN (2020), What is money? Why do we use money? (n.d.). Retrieved December 03, 2020, from https://marketbusinessnews.com/financial-glossary/money/
2. The Bank of England (2020), Money in the modern economy: an introduction by Michael McLeay, Amar Radia and Ryland Thomas. (Published: March 14, 2014). Retrieved December 03, 2020, from https://www.bankofengland.co.uk/-/media/boe/files/quarterly-bulletin/2014/money-in-the-modern-economy-an-introduction.pdf?la=en&hash=E43CDFDBB5A23D672F4D09B13DF135E6715EEDAC
3. Euretirio – ευρετήριο οικονομικών όρων (2020). Retrieved December 03, 2020, from https://www.euretirio.com/xrima/
4. Τράπεζα της Ελλάδος – Bank of Greece (2020), Τι είναι το χρήμα; (n.d.). Updated: June 20, 2017). Retrieved December 03, 2020, from https://www.bankofgreece.gr/enimerosi/epeksigiseis/ti-einai-to-xrima
5. Financial Trading Online – XFT Capital (2020), The Evident Effect of Economic Factors on the Value Currency (n.d.). Retrieved December 03, 2020, from https://www.xftcapital.com/en/article/economic-factors.html
6. Καμπουρίδης Γ. (2020). Η αξία του χρήματος στον χρόνο. Τεχνοοικονομική ανάλυση.